Cinsel Dokunulmazlığa Karşı Suçlarda Mağdur Beyanı ve Ölçüt Bazlı İçerik Analizi

Cinsel Dokunulmazlığa Karşı Suçlarda Mağdur Beyanı ve Ölçüt Bazlı İçerik Analizi

22.01.2020

Mağdur Beyanının Güvenilirliğinin Tespiti Bakımından “Ölçüt Bazlı İçerik Analizi”

            İfade geçerlilik analizi (SRA), gerçekte yaşanmış olan olaylara ilişkin ifadelerin yaşanmamış ve/veya uydurma olan olaylara ilişkin ifadelere nazaran niteliksel ve niceliksel olarak daha zengin olduğu hipotezine (Undeutch Hipotezi’ne[1]) dayanmaktadır[2].

İfade geçerlilik analizi üç temel aşamadan oluşmaktadır. Bunlar; yarı yapılandırılmış görüşme tekniklerine uygun olarak mağdur ifadesinin alınması, Kriter/ Ölçüt Bazlı İçerik Analizi ve geçerlilik kontrol analizidir[3].

Mağdur beyanlarının gerçeği yansıtıp yansıtmadığının tespitinde dünyada en çok kullanılan teknik “ifadelerin geçerlik analizi” olup bu tekniğin merkezinde de “ölçüt bazlı içerik analizi” (CBCA “Criteria-Based Content Analysis”) yer almaktadır[4].

Ölçüt bazlı içerik analizi, 19 ölçüt ile mağdurun anlattığı olayın gerçekte yaşanıp yaşanmadığını ortaya koymaya çalışır. Yöntemin temel mantığına göre: “Gerçekten yaşanmış olayların ifadesi, uydurma olayların ifadesinden niteliksel ve kalite olarak farklıdır[5].

Ölçüt bazlı içerik analizinde esas alınan kriterler[6]:

A. Genel Özellikler

1.      Mantıksal Yapı/ İfadenin Tutarlılığı

İfadenin genelinin tutarlı olup olmadığıdır (İfadede esaslı tutarsızlık bulunup bulunmadığıdır). Objektif olarak birbiriyle çelişen ifadeler bulunmamalıdır. Kendiliğinden yapılan düzeltmeler, tutarsızlık olarak nitelendirilemez.

2.      Yapılandırılmamış Ürün

Kopuk, spontan (kendiliğinden) ve düzensiz anlatım, kronolojik organizasyonda aksamalar (kronolojik olarak sıra takip etmeme), önce kısa şekilde anlatma sonra ayrıntılandırma, detayları sonradan düzensiz bir şekilde ekleme (Ölçüt bazlı içerik analizi alanında yapılan çalışmalar, gerçek mağdurların çoğu zaman saat ve tarihleri tam hatırlayamadığını göstermektedir). 

3.      Detayların sayısı

Mekan, kişi, olay ve etraftakilerin detaylandırılmasıdır. Ana olayın değil, etrafta gerçekleşen diğer olayların/ perifer- dış detayların da zikredilmesidir. Bir ifade yerler, kişiler, objeler, kokular, renkler, duygular vb. hakkında ne kadar fazla detaylı bilgi içerirse, o kadar güvenilirdir.

B. Özel İçerikler

4.      Bağlamsal/ Kavramsal Çatı

İddia edilen olayın zamansal, mekânsal, biyografik bağlamda, bireyin alışkanlıklarını, günlük faaliyetleri, sosyal ilişkileri, psikolojik durumunu da kapsayan uzay- zaman örüntüsü (olay anında zamana ilişkin spontan/ kendiliğinden detay verilmesi). “Güvenilir bir ifade, günlük faaliyetler, alışkanlıklar, aile hayatı, arkadaş çevresi, komşuluk ilişkileri… gibi öğelerle bezenir.

5.      Etkileşimlerin Tanımlanması

Sözel olmayan etkileşimlerin tanımlanmasıdır. Fail ve mağdur arasındaki karşılıklı etkileşimin olaya özgü bir şekilde açıklanmasıdır.

6.      Diyalogların Alıntılanması

Fail ile mağdur arasındaki diyaloğun ifade içerisinde aktarılmasıdır. Kimin neyi söylediğinin net olarak ortaya konulması gerekir.

7.      Olaya İlişkin Beklenmedik Komplikasyonlar

Olayın failin bakış açısına göre bölünmesi halinde, bölünmeye neden olan beklenmedik durumun bildirilmesidir.

8.      Alışılmadık Detay

Sık karşılaşılmayan ancak gerçek dışı olmayan -sıra dışı- (beş duyuya hitap eden) detaylar. “Yaşanmamış bir hikâye uydurulduğunda, içinde alışılmadık detaylara çok ender rastlanır. Olayı bizzat yaşamadan bu detayların uydurulması zordur ve bu yüzden bu detaylar ifadenin güvenirliğini yükseltir”.

9.      Aşırı/ Gereğinden Fazla Detay

Ana olay açısından önem arz etmeyen ve olay örüntüsünü etkilemeyen yan detayların anlatılmasıdır (olay yerine veya faile ilişkin hususların açıklanması veya gözlemlerin aktarılması olabilir). Mağdur, konu merkezinden uzaklaşarak periferik başka bir ayrıntıya yönelir, bir müddet sonra ise tekrar ana çatı altına döner.

10.   Yanlış Yorumlanan Doğru Detaylar

Özellikle çocuk ifadelerinde çocuğun bilişsel düzeyine bağlı olarak önem arz eden -ne anlama geldiği doğru yorumlanmayan ancak gerçek olan gözlemlerin- aktarılmasıdır. Bu ölçüt, özellikle ve sadece çocuklara karşı cinsel saldırı olaylarında görülebilecek bir kriterdir. Cinsel bilgisi hiç olmayan ya da çok az olan mağdur çocuğun, başından geçen cinsel içerikli hadiseleri, olması gereken şekilde ve büyükler tarafından bilinen kelimelerle anlatabilmesi mümkün değildir.

11.    İlişkili Dışsal Detaylar

Başka zaman ve kişilere ilişkin mağdurun deneyimiyle benzerlik gösteren deneyimlerin anlatılmasıdır. Bu kriterdeki detaylar olayla alakalı fakat olayın geçtiği uzay-zaman bağlamının dışında cereyan eden ayrıntılardır.

12.   Olay Anına İlişkin Kişisel Mental Durum Söylemi

Olay anındaki bilişsel, fizyoloji veya duygusal sürecin tarif edilmesidir.

13.   Failin Ruh Haline İlişkin Söylem

Faile ait gözlemlenebilir eylemlerin mağdur tarafından motivasyonel ve ruhsal düzlemde yorumlanmasıdır.

C. Motivasyonla İlgili İçerikler

14.   Kendiliğinden Düzeltmeler

Mağdurun -görüşmecinin yönlendirmesi olmadan- kendiliğinden düzeltme yapmasıdır. Soruya cevap şeklindeki düzeltme -kendiliğinden düzeltme- sayılmaz. Düzeltme, daha önceki beyan ile çelişkili ise -düzeltme- sayılamaz.

15.   Hatırlama Güçlüklerine İlişkin Göndermeler

Olayın ayrıntılarına ilişkin yaşana küçük hatırlama güçlükleri. Olayın esasını oluşturan (travmatik olması hasebiyle hatırlanmasında güçlükle karşılanması olağan olan) eyleme ilişkin hatırlama güçlükleri güçlü bir göstergedir. Uydurulmuş (fiktif) ifadelerde (sözde) mağdurun, neler olduğunu anımsamadığını ya da başına ne geldiğini bilmediğini söylemesi pek sık görülen bir hadise değildir, zira uydurduğu ifadenin daha gerçekçi görünmesi için her ayrıntıyı hatırladığını özellikle göstermek ister.

16.    Kendi İfadesinden Şüphe Etme

Kendi ifadesinde dile getirilen eylem veya ayrıntıya kuşkuyla yaklaşılmasıdır. Uydurulmuş ifadelerde ise (sözde) mağdur ifadesinden emin görünmemekten kaçınmaktadır. İfade uyduran kişi, “karşısındakinin gözünde güvenilir görünmeye çalışır ve ifadesinin üzerinde en ufak bir şüphe izi bırakmamaya dikkat eder.

17.    Kendisini Suçlama

Mağdurun, olayın gidişatına kendisinin sebep olduğu yönünde beyanda bulunmasıdır.

18.   Saldırganı Affetme/ Mazur Gösterme

Mağdurun kendi yaşadığını geri plana atarak, failin kötü niyetinin olmadığını, zarar vermek istemediğini beyan etmesidir (Saldırgan daha ziyade baba, amca gibi bir yakın olduğunda bu ölçüt ortaya çıkar).

D. Suça Özgü Ayrıntılar

19.   Suçun Detaylı Karakteristik Özellikleri

Mağdurun ifade ettiği detayların, mağdur tarafından bilinmeyen bir şekilde kriminolojik ve viktimolojik açıdan suçun genel özellikleriyle örtüşmesidir (Olayda mevcut olduğu anlaşılan ve fakat mağdur tarafından olay anında bilinmeyen özellikler).

ÖLÇÜT/ KRİTER BAZLI İÇERİK ANALİZİ TEKNİĞİNİN GÜVENİLİRLİĞİ

Kriter/ ölçüt bazlı içerik analizi tekniği bakımından, kaç ölçütün tespit edilmesi durumunda ifadenin geçerli ve gerçekten yaşanmış kabul edileceği konusunda genel geçer ve sabit bir kural ya da yaklaşım yoktur. Rastlanan ölçütlerin sayısı, söylemin toplam kalitesi ve diğer tamamlayıcı etkenlerin bir arada değerlendirilmesi ile ifadenin gerçekliği tespit edilir[7].

Bazı analistler 5+2 kuralını benimsemektedirler (ilk 5 ölçüt ve kalan 14 ölçütten 2 tanesi). Bir başka ekol ise “en az 8 ölçüt” yaklaşımını kabul etmektedir ki; birçok bilimsel çalışma bu (“en az 8 ölçüt”) kuralının 90 % olasılıkla bir ifadenin gerçekliğini gösterdiğini ortaya koymuştur[8].

İfadenin içerik olarak güvenilebilirliği/ geçerliliği, çocuğun yaşına, dil becerisine, yönlendirilebilirliğine, görüşme sırasındaki duygulanımına, adli görüşmenin protokole uygun olup olmadığına, ifade içeriği bakımından yönlendirici soruların sorulup sorulmadığına, yalan söylemeye neden olabilecek bir sebebin olup olmadığına, olayın ortaya çıkış şekline ilişkin anlatımdaki tutarsızlığa, başkalarının etkisine, ifade ile uyumsuz maddi delillere, diğer beyanda bulunanların beyanları ile olan çelişkiye bağlı olarak değişebilmektedir[9].

Vrij, yaptığı meta- analiz çalışmasında ÖBİA’nin doğru ve yanlış ifadeleri ayırt etmedeki etkinlik düzeyinin %65 ila %90 arasında değiştiğini ortalama değerin %77 oranında olduğunu belirtmiştir[10].



[1]     Undeutsch, U. Beurteilung der Glaubhaftigkeit von Aussagen [Veracity assessment of statements]. Undeutsch (Ed.), Handbuch der Psychologie, Vol. 11. Forensische Psychologie. Göttingen, Germany: Hogrefe, Year 1967,  26–181

[2]     Vrij, A. Criteria-based content analysis: A qualitative review of the first 37 studies, Psychology, Public Policy and Law, Year 2005, Vol. 11, 3-41.

[3]     Çelik, Dilek, Çocukluk Çağı Cinsel İstismar Olgularında Mağdur İfadesinin Delil Niteliği ve İfade Geçerlilik Analizi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2014, s. 29.

[4]     Eyüpoğlu, Alparslan, Cinsel İstismar Mağduru Çocuk İfadelerinin Ölçüt Bazlı İçerik Analizi (CBCA), Güvenlik Bilimleri Dergisi, Kasım 2012, 1 (1), s. 3.

[5]     Yuille, J. C., L’entrevue de l’enfant dans un contexte d’investigation et l’évaluation systématique de sa déclaration. H. Van Gijseghem (sous la dir.). L'enfant mis à nu. L’allégation d’abus sexuel: la recherche de la vérité (1992). (p. 67-102’den nakleden Eyüpoğlu, s. 3.

[6]     Quandte, S.  CBCA Coding Manual, University of Portsmouth, England 2009; Çelik, s. 44 vd.; Eyüpoğlu, s. 3 vd.

[7]     Eyüpoğlu, s. 17.

[8]     Eyüpoğlu, s. 17. Bu alanda, Türkiye’de -gerçek/ kesinleşmiş dava dosyaları üzerinden- yapılan saha çalışmasında 19 kriterin 10 tanesinin (mantıksal yapı, yapılandırılmamış ürün, detayların sayısı, bağlamsal çatı, diyalogların alıntılanması, gereğinden fazla detay, yanlış yorumlanmış doğru aktarılan detaylar, ilintili dışsal bağlantılar, kendiliğinden düzeltmeler ve suça özgü ayrıntılar) ayırt edici olduğu ve yöntemin %84,1 düzeyinde etkili olduğu ortaya konulmuştur. Tespit için bkz. Çelik, s. 128, 129.

[9]     Lamb, M. E./ Sternberg, K. J./ Esplin, P. W., Hershkowitz, I./ Orbach, Y. Assessing The Credibility Of Children’s Allegations Of Sexual Abuse: A Survey Of Recent Research. Learning and Individual Differences, Year 1997, Vol. 9, 175-197.

[10]   Vrij, A. Criteria-based content analysis: A qualitative review of the first 37 studies. Psychology, Public Policy and Law, Vol. 11, Year, 2005, s. 3-41

Bu sayfayı paylaş :